Podgorica, (MINA) - U Crnoj Gori su politički procesi u protekle tri godine doprinijeli polarizaciji društvenog pejzaža koji je u velikoj mjeri omogućio aktivnosti raznih ruskih i srpskih uporišta u državi, ocijenila je izvršna direktorica Atlantskog saveza Azra Karastanović. Ona je, u autorskom tekstu objavljenom u španskom časopisu Vanguardia Dossier, navela da je od obnove nezavisnosti 2006. godine Crna Gora postavila dva glavna spoljnopolitička cilja – da postane dio Evropske unije (EU) i članica NATO. „Ovo posljednje je postignuto 2017. godine, uprkos snažnim negativnim reakcijama i naporima spoljnih aktera, prije svega Rusije, da to spriječe“, kazala je Karastanović. Kako je navela, Crna Gora je bila prva zemlja Zapadnog Balkana koja je započela pregovore o pristupanju 2012. godine, i prvobitno se smatralo da je ona predvodnik regiona u tom procesu. „Međutim, ova prednost je odavno nestala“, rekla je Karastanović. Ona je kazala da već nekoliko godina godišnji izvještaji Evropske komisije kao glavne probleme ističu nedostatke u pravosuđu i borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, nedovoljno reformisanu javnu upravu i loše uslove za održavanje izbora. Kako je dodala, izvještaj o napretku države za prošlu godinu otkriva uporni nedostatak uočljive promjene, prenoseći poruku da Crna Gora, u najboljem slučaju, stagnira u procesu pregovora za članstvo u EU. Prema riječima Karastanović, nakon tri turbulentne godine političkih previranja, počevši od promjene Vlade 2020. godine i nakon prijevremenih parlamentarnih izbora prošle godine, nova Vlada i njene sposobnosti sprovođenja potrebnih reformi se pažljivo prate. Međutim, kako je kazala Karastanović, uprkos različitim opcijama koje su imali na raspolaganju, većina koja je formirala Vladu se oslanja na podršku koalicije Za budućnost Crne Gore (ZBCG), kojoj je dodijeljena funkcija predsjednika parlamenta, uz dodatno obećanje da bi uskoro mogla dobiti četiri ministarske pozicije. „Taj politički entitet, uprkos deklarisanoj podršci članstvu u EU, fundamentalno ne uspijeva da otjelotvori vrijednosti i principe Unije, i prepoznat je kao glavni promoter ruskih interesa i anti-NATO stavova u Crnoj Gori“, ocijenila je Karastanović. Ona je kazala da se, tokom proteklih tri godine, platforma anti-zapadnih i pro-ruskih grupa se značajno promijenila. „Agresija Rusije protiv Ukrajine, u kombinaciji sa promjenom vlasti i tranzicijom iz opozicije u upravljačke strukture, doprinijela je suptilnoj podršci Rusiji. Ova podrška se postepeno sprovodi u Crnoj Gori u skladu sa inicijativama Aleksandra Vučića“, navodi se u autorskom tekstu. Prema riječima Karastanović, značajan dio odgovornosti leži na Demokratskoj partiji socijalista i koalicionim partnerima koji nijesu uspjeli da izgrade jake institucije nakon obnove nezavisnosti, omogućavajući ruskim i srpskim proksijima da koriste novu strategiju kako bi zaustavili napredak države ka EU. „Rastući anti-zapadni uticaj na Zapadnom Balkanu rezultat je praznine koju je ostavilo smanjenje američkog angažmana u tom regionu tokom posljednjih deset godina, koju EU nije uspjela popuniti zbog unutrašnjih problema i zamora od proširenja“, smatra Karastanović. Politika proširenja EU je, kako je navela, politički proces praćen zahtjevnim tehničkim kriterijumima. „Nažalost, posljednjih godina, stroga „prvo osnove“ politika EU je ovo svela na tehnički proces, zanemarujući veoma važne političke aspekte“, kazala je Karastanović. Prema njenim riječima, posljedica toga je razvoj osjećaja nepovjerenja prema namjerama EU, kao i vidljive retrogradne tendencije na Balkanu. Karastanović je kazala da su nekoliko spoljnih aktera, prije svega Rusija, koristili svaki alat koju su imali na raspolaganju kako bi stekli uticaj u nastalom vakuumu. Krajnji cilj je, kako je rekla, istisnuti zapadno prisustvo, usporiti, ili zaustaviti dalju integraciju Zapadnog Balkana u euroatlantske strukture, i stvoriti okruženje koje omogućava osnaživanje njihovih geostrateških interesa. „Invazija Rusije na Ukrajinu i drastična eskalacija sukoba u Gazi izazvali su bezbjednosne brige u EU i globalno“, navela je Karastanović. To je, kako je kazala, pokrenulo brojne procese i stvorilo zamah za ponovni povratak proširenja na dnevni red EU. „Glavno pitanje je da li će Zapadni Balkan uhvatiti voz, jer se čini da Gruzija, Moldavija i Ukrajina brže putuju u ovom kontekstu“, navela je Karastanović. Ona je poručila da interes Rusije za region, posebno za Srbiju, Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru, takođe treba procijeniti i analizirati u promijenjenom geopolitičkom kontekstu. Rusija, kako je kazala Karastanović, efektivno koristi psihološku specifičnost regiona, politiku identiteta i istorijske narative. „Snažan alat uticaja je Ruska pravoslavna crkva i njena povezanost sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC), ne samo po vjerskim komponentama koje prevazilazi, omogućavajući tako snažan kanal za dodatni zamah ruskog uticaja“, navela je Karastanović. Ona je dodala da su sinergija i uticaj Pravoslavne crkve prepoznati u rezoluciji Evropskog parlamenta (EP) iz 2022. godine „Vanjsko uplitanje u sve demokratske procese u Eu“. Rezolucija, kako je navela Karastanović, upozorava o „pokušajima Pravoslavne Crkve u zemljama kao što su Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina, a posebno u njihovom entitetu Republici Srpskoj, da promoviše Rusiju kao zaštitnicu tradicionalnih porodičnih vrijednosti i učvršćuje odnose između države i crkve“. „SPCje bila aktivni učesnik u svim izbornim procesima i bila je aktivno uključena u kampanju za popis stanovništva“, kazala je Karastanović. Ona je poručila da ne treba zanemariti ulogu i uticaj pravoslavnih bratstava, budući da te organizacije blisko sarađuju sa SPC i aktivno koordiniraju pro-ruske i anti-zapadne aktivnosti u Crnoj Gori. „U Crnoj Gori, politički procesi u protekle tri godine otkrili su i doprinijeli polarizaciji društvenog pejzaža koji je u velikoj mjeri omogućio aktivnosti raznih ruskih i srpskih uporišta u državi“, smatra Karastanović. Ona je kazala da postoji ogromna i značajna podrška članstvu u EU, čak iznad 75 odsto. „Međutim, strateški plasirani anti-zapadni narativi postavljeni od pro-ruskih i pro-srpskih proksija i medija doprinijeli su tome da 41 odsto građana vjeruje da „EU i Zapad iskrivljuju tradicionalne vrijednosti““, piše u autorskom tekstu. Navodi se da u crnogorskom društvu trećina građana vjeruje da SPC treba da ima privilegovan status. „Nadalje, četvrtina vidi Rusiju i Srbiju kao ključne spoljnopolitičke faktore u Crnoj Gori“, dodaje se u autorskom tekstu. Ti indikatori, prema riječima Karastanović, izazivaju ozbiljnu zabrinutost. „Prilikom analize društvene i političke polarizacije u Crnoj Gori po pitanju članstva u EU trebalo bi uzeti u obzir razliku u podršci za članstvo u EU, od temeljnog razumijevanja i spremnosti da se usvoje vrijednosti moderne demokratije kao stuba EU“, navela je Karastanović. Kako je kazala, zanemarivanje tih bitnih psiholoških specifičnosti rezultiraće neadekvatnom strategijom i kontranarativima. Karastanović je rekla da postoje i određeni pozitivni signali, među kojima je postavljanje neformalnog cilja od Evropskog savjeta za moguće pristupanje zemalja Zapadnog Balkana do 2030. godine. „Pored toga, nedavno predstavljeni Plan rasta za Zapadni Balkan uključuje fondove od šest milijardi EUR, opredijeljenih za potrošnju između 2024. i 2027. godine, što bi trebalo podstaći ekonomski napredak i integraciju u jedinstveno tržište EU“, piše u autorskom tekstu. Karastanović je kazala da je proces pristupanja EU i dalje predmet podjela, uprkos postojanju inicijative za proširenje u budućnosti. Prema njenim riječima, čini se da je to sada više politički proces nego proces zasnovan na zaslugama, budući da sve više zavisi od geopolitičkih dešavanja. „Iako je ruska agresija stvorila zamah za proširenje, sam proces je potrebno prilagoditi. Pored toga, institucije EU i način njenog funkcionisanja će proći kroz opširnu transformaciju kao rezultat proširenja“, rekla je Karastanović. Ona je navela da će uspon desničarskih i populističkih pokreta uoči izbora ove godine širom Evrope, kao i izbori za EP, značajno uticati na dalji razvoj procesa proširenja. „Veliko je pitanje da li će populistički političari čvršće stati na noge u EP, imajući u vidu da proširenje čak i sada nije vrlo popularna tema među građanima u većini država članica EU“, kazala je Karastanović. Ona je navela da će se opšti izbori održavati i u Sjedinjenim Američkim Državama, glavnom savezniku i partneru EU. „Ishod tih izbora će imati uticaj na trenutna i buduća geopolitička previranja, sa realnim potencijalom da poremete svjetsku politiku. Oba događaja će se neizbježno odraziti na region Zapadnog Balkana i njegove izglede u budućnosti“, navela je Karastanović. Ona je kazala da je, sa spoljne tačke gledišta, za EU Crna Gora najisplativija sledeća zemlja članica. „ÄŒlanica je NATO, njeno tržište je malo i lako se može integrisati u veće EU tržište, najviše je napredovala u procesu integracija u poređenju sa ostalim zemljama kandidatima, ima dobre susjedske odnose, i usklađena je sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU“, dodala je Karastanović. Ona je rekla da mogućnost pristupanja Crne Gore EU čak i prije 2030. godine predstavlja obostrano koristan scenario, djelujući kao pozitivan podsticaj za intenziviranje napora u reformama drugih zemalja. Karastanović je navela da je konačna odluka o prijemu nove članice inherentno političke prirode. „Po nešto pragmatičnijoj procjeni, vjerovatnoća da se ovaj scenario ostvari je relativno niska. Unutrašnja perspektiva – retorika Pokreta Evropa sad (PES), koji je formirao Vladu nakon dugih pregovora, jeste da se euroatlantska spoljnopolitička orijentacija Crne Gore nije promijenila“, kazala je Karastanović. Međutim, kako je rekla, politička budućnost premijera zavisi od nastavka podrške koalicije ZBCG. „Koalicija ZBGC ima za cilj preuzimanje kontrole nad državnim institucijama“, navela je Karastanović. Prema njenim riječima, imenovanje jednog od lidera te koalicije za predsjednika parlamenta je važan korak u tom smjeru, kao i potencijalna rekonstrukcija Vlade kako bi se obezbijedile četiri ministarske pozicije za članove ZBCG, obećane Sporazumom o osnivanju 44. Vlade. „Razvoj događaja koji uključuju ZBCG imaće posljedičan uticaj na to da li će se Vlada i dalje smatrati pro-evropskom i raditi na članstvu u EU“, navela je Karastanović. (kraj) mip/žug