Podgorica, (MINA-BUSINESS) - Prvu dekadu septembra u Crnoj Gori obilježava nastavak krize likvidnosti. Uprkos saopštavanju podataka o relativno dobroj popunjenosti Budžeta Republike u prvoj polovini godine od 93 odsto planiranih prihoda i ostvarenim prihodima u julu i avgustu, problem sa likvidnošæu ostaje i dalje aktuelan. Iako je saopšteno da je popunjenost budžeta na zadovoljavajuæem nivou, na aukcijama državnih zapisa kamatne stopa na 28 dnevne zapise još uvijek su dvocifrene na godišnjem nivou. Na aukciji u prvoj sedmici septembra preovlaðujuæa kamatna stopa na državne zapise sa 28 dnevnim dospijeæem iznosila je 10,76% na godišnjem nivou. Tendencija održavanja visokih kamatnih stopa na državne zapise posebno je zabrinjavajuæa ako se uzme u obzir èinjenica da su jul i avgust mjeseci kada je popunjenost budžeta na zadovoljavajuæem nivou, èemu posebno pogoduje turistièka sezona i prihodi ostvareni po tom osnovu. Poèetkom mjeseca je saopšteno i da su prihodi od privatizacije u prvih osam mjeseci ove godine iznosili 26 miliona EUR, što je znatno pomoglo održivosti budžeta. Ovi prihodi ponovo otvaraju pitanje budžetske neravnoteže koja postoji u Crnoj Gori i koja je evidentna ako se apstrahuju prihodi od prodaje imovine u državnom vlasništvu i strane donacije. Iako Crna Gora, prema najavama zvaniènika, uredno izvršava meðunarodne obaveze te po tom osnovu nema likvidnosnih problema, stièe se utisak da se budžetski deficit popunjava prodajom državne imovine pa se na taj naèin srednjeroèno posmatrano urušavaju moguænosti za njegovu samoreprodukciju. Poznato je da Crna Gora ima javnu potrošnju iznad svojih moguænosti i da je treba smanjivati, odnosno prilagoðavati reproduktivnim sposobnostima. U politici javne potrošnje za narednu godinu najavljena je stagnacija tj. zadržavanje sadašnjeg nivoa pa se može zakljuèiti da æe likvidonosni problemi i dalje biti izraženi. Tender za zakupljivanje prostora, opreme i kadrova Službe platnog prometa Centralne banke Crne Gore u glavnom gradu – Podgorici prošao je bez veæeg interesovanja poslovnih banaka. Osnovni razlog slabog interesovanja poslovnih banaka je što u Podgorici one raspolažu sopstvenom infrastrukturom i kadrovskim potencijalom neophodnim za obavljanje poslova unutrašnjeg platnog prometa. Završetkom prenosa platnog prometa iz Službe platnog prometa Centralne banke u poslovne banke na teritoriji cijele Crne Gore (uz zadržavanje takozvanih velikih i meðubankarskih plaæanja kod Centralne banke) treba oèekivati da æe poslovne banke klijentima uz platni promet nuditi i brojne druge usluge. Skorim donošenjem Zakona o elektronskom potpisu biæe zaokružen i normativni ambijent neophodan za poslove elektronskog bankarstva što æe biti naredna etapa u razvoju unutrašnjeg platnog prometa u Crnoj Gori. Treba oèekivati da æe banke koristiti tehnièku i informatièku opremljenost svojih klijenata i ponuditi u dogledno vrijeme usluge elektronskog bankarstva èime æe platni promet postajati savršeniji i ekonomièniji. Buduæi da je elektronski platni promet privilegija takozvanih velikih banaka, koje lakše podnose fiksne troškove implementacije bankarske informatièke tehnologije, ova usluga može biti još jedan od motiva za meðusobne integracije i ukrupnjavanje bankarskog sektora. Na bankarskom tržištu jaèa konkurencija u privlaèenju korisnika raèuna u sektoru stanovništva. Najavom da æe uskoro i penzionerima poèeti isplata mjeseènih primanja preko bankarskog sistema dovela je do bankarske konkurencije i «utrkivanja» u ponudi pogodnosti za otvranje raèuna isplatu gotovog novca te po tom osnovu dobijanja kratkoroènih kredita èak i populaciji slabe platežne moæi kakvu predstavljaju penzioneri u Crnoj Gori. Pojedine poslovne banke u Crnoj Gori nastavljaju sa širenjem mreže bankomata i POS terminala kako bi štedišama i vlasnicima tekuæih raèuna omoguæili bezgotovinski promet i dostup gotovini 24 èasa dnevno. Uz bankarske kartice banke se utrkuju u ponudi takozvanog revolving kredita, to jest korišæenjem dozvoljenog minusa na tekuæem raèunu vlasnicima debitnih kartica. Olakšan pristup gotovini i raspolaganju sopstvenim novèanim sredstvima u bankama može biti i još jedan od stimulansa za rehabilitaciju povjerenja u bankarski sistem, rast depozita i štednje stanovništva. Pojedine poslovne banke u Crnoj Gori poèele su sa primanjem zahtjeva za odobravanje hipotekarnih stambenih kredita sa petogodišnjim, odnosno dužim rokom otplate i kamatnim stopama od deset odsto na godišnjem novou. Iako je procedura za podnošenje zahtjeva naizgled komplikovana, banke najavljuju da je interesovanje veliko. Uslovi za odobravanje ovih kredita su uobièajeno restriktivni i limitirani mjeseènim primanjima korisnika kredita pa ostaje da se vidi koliko æe stambenih kredita biti realizovano u narednom periodu. Na tržištu kapitala u Crnoj Gori u prvoj dekadi septembra nastavljena je trgovina svim tržišnim materijalima. Nizak obim prometa zabilježen u drugoj polovini avgusta obilježio je i prvu dekadu septembra. Na berzama je svakodnevno trgovano akcijama Telekoma koje su nakon rekordne cijene posljednjeg trgovinskog dana u avgustu od 0,75 EUR za jednu akciju pale na 0,68 do 0,70 EUR, koliko je iznosila preovlaðujuæa cijena poèetkom septembra, a cijena u srijedu iznosila je 0,74 EUR. Blagi rast bilježe akcije Jugopetrola koje su na Montenegroberzi dostizale vrijednost od 2,30 EUR što je poveæanje u odnosu na avgust. No, buduæi da je zakljuèeno svega tri transakcije i da je obim prometa nizak, vjerovatniji je deja vu /deža vi/ efekat kao sa skokom cijena akcija Telekoma u posljednjim danima avgusta. Tri privatizaciona fonda HLT, Eurofond i Moneta prodala su svoj portfolio u hotelsko-turistièkom preduzeæu Mimoza iz Tivta od 1 miliona akcija za 384 hiljada EUR beogradskoj kompaniji Irva što je bila i najveæa dosadašnja septembarska transakcija na Nex Montenegro berzi. Nakon kraæe pauze nastavljeno je trgovanje obveznicama takozvane stare devizne štednje. Cijena po kojoj je trgovano ovim obveznicama iznosila je 0,55 EUR što predstavlja pad u odnosu na cijene iz avgusta kada se obveznicama trgovalo i do 0,70 EUR. Obveznice stare devizne štednje uglavnom se kupuju da bi se njima plaæale akcije koje u svojim portfeljima drže državni fondovi i koje preko berzi prodaju privatnim investitorima. Cijene akcija koje nude državni fondovi bile su predmet polemike poèetkom mjeseca izmeðu direktora državnih i privatizacionih fondova. Iako su cijene tih akcija prilièno niske (u nekim sluèajevima i svega deset odsto nominale) direktori privatizacionih fondova su ih ocijenili visokim. Prodaja manjinskih paketa akcija državnih fondova ide sporije u odnosu na planiranu dinamiku a osnova je izostanak investitora. Èini se da akcije koje u svojim portfeljima imaju državni fondovi nikada ranije nijesu bile dostupnije investitorima, imajuæi u vidu i èinjenicu da ih je moguæe kupiti i obveznicama takozvane stare devizne štednje, relativizuje tvrdnje da državni fondovi zahtijevaju visoke cijene. Prodaja akcija iz portfelja državnih fondova i ukrupnjavanje vlasnièkih paketa u pojedinim uglavnom malim i srednjim akcionarskim kompanijama ukazuje i na problem transparentnosti vlasnièke strukture. U situaciji kada ne postoji zakon o preuzimanju preduzeæa i kada procedura nije propisana ni posebnim pravilima Komisije za hartije od vrijednosti, od posebnog znaèaja za potencijalne prodavce akcije (a i investitore) je vlasnièka struktura. Shodno preporukama o korporativnom upravljanju i transparentnosti nameæe se nužnim potreba da svi akcionari sa vlasništvom iznad pet odsto vrijednosti preduzeæa budu javno navedeni. Koristeæi tehnièka pomagala i savremena komunikacijska sredstva (Internet i slièno) prikaz vlasnièke strukture sa osnovnim podacima o preduzeæima mogla bi prezentirati Centralna depozitarna agencija, odnosno Komisija za hartije od vrijednosti. Na taj naèin, potencijalni investitori bi imali jasniju sliku o vlasnièkoj strukturi pojedinih preduzeæa, a prodavci akcija bi mogli pratiti promjene u preduzeæu. Ovo je od posebnog znaèaja kod preduzeæa koja su predmet preuzimanja od strane privatnih investitora gdje prelomnu taèku predstavlja kupovina takozvane «zlatne akcije», to jest natpoloviène veèine u preduzeæu koja pruža moguænost preuzimanja upravljanja i daljeg voðenja preduzeæa u skladu sa interesima veæinskog privatnog vlasnika. S obzirom da interesi veæinskih akcionara ne moraju uvijek biti u skladu sa interesima manjinskih, pitanje njihove zaštite time posebno dobija na znaèaju. (kraj) dmc